1 Ερπετοειδής Εγκέφαλος

Ο παλαιότερος εγκέφαλος, ο ερπετοειδής, είναι άκαμπτος, ενστικτώδης, αυτοματοποιημένος στις αντιδράσεις του και ελέγχει τις βασικές λειτουργίες. Φροντίζει τις πιο βασικές ανάγκες μας: τη λειτουργία της καρδιάς, της κυκλοφορίας του αίματος, την αναπνοή, τη μετακίνηση και την αναπαραγωγή. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος είναι αυτός ακριβώς ο οποίος εξακολουθεί να ελέγχει ακόμα και σήμερα τις βασικές λειτουργίες όταν βρεθούμε σε μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή μας. Αυτόματα, χωρίς καν να το σκεφτούμε αναλαμβάνει ξανά την εξουσία. Όμως, παρόλο που αυτές οι αυτόματες αντιδράσεις μπορούν να είναι χρήσιμες σε ένα δευτερόλεπτο άμεσης κρίσης και να σώσουν τη ζωή μας, δεν μας εξυπηρετούν ιδιαίτερα όταν η «κρίση» αυτή είναι περισσότερο της φαντασίας μας παρά αληθινή.

2 Λιμπικό Σύστημα

Το επόμενο στρώμα είναι το λιμπικό σύστημα, το οποίο είναι η έδρα των συναισθημάτων. Εδώ είναι ακριβώς το σημείο στο οποίο βρίσκονται ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή. Το λιμπικό σύστημα εκλέπτυνε τις λειτουργίες του πρώτου στρώματος, οργανώνοντας τες με μεγαλύτερο συντονισμό κίνησης, περισσότερο οργανωμένη προσοχή σε επιθετικές και αμυντικές δράσεις και περισσότερη μέριμνα για εδαφικότητα και κοινωνική ιεραρχία.

Στην πλήρη του ανάπτυξη, αυτό το ενδιάμεσο στρώμα του λιμπικού συστήματος είναι ο φορέας συγκεκριμένων συναισθημάτων:

• Φόβος (που θα προκαλέσει οπισθοχώρηση)
• Θυμός (που θα κινητοποιήσει και θα επιστρατεύσει επίθεση ή σεξουαλική επιθυμία η οποία θα οδηγήσει σε ζευγάρωμα)

Αυτό το επίπεδο της εγκεφαλικής λειτουργίας είναι έντονα παρόν στον ανθρώπινο εγκέφαλο και είναι κεντρική πηγή ακούσιας και κατ’ επέκταση ασυνείδητης δράσης.

3 Νεοφλοιός

Το τρίτο και υψηλότερο εγκεφαλικό στρώμα είναι αυτό του νέο-φλοιού. Ο νέο-φλοιός, μια τεράστια και αχανής συλλογή νευρικών κυττάρων, είναι η έδρα της εκούσιας μάθησης και ελέγχου.

Όντας η πηγή των συνειδητών δράσεων, αυτό το εκούσιο κέντρο ελέγχου είναι ένα κολοσσιαίο όργανο προσαρμογής και εκπαίδευσης. Επεξεργάζεται μόνον πρωτόγονες ικανότητες κατά τη γέννηση του ανθρώπου, αλλά καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει και ωριμάζει, σταδιακά αλλά σταθερά μαθαίνει όλες τις πολύπλοκες ικανότητες και κινήσεις τις οποίες συνδέουμε με την ενηλικίωση.

Αρμονική Συνεργασία

Σε φυσιολογικές συνθήκες ωρίμανσης και μέγιστης απόδοσης και αποτελεσματικότητας, οι τρεις εγκέφαλοι συνεργάζονται μεταξύ τους αρμονικά, σαν ομάδα. Όταν δουλεύουν ανεξάρτητα δεν έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα.

Όταν αναφερόμαστε στην εγκεφαλική ωρίμανση εννοούμε την ανάπτυξη όλο και περισσότερης μάθησης του εγκεφαλικού φλοιού (του τελευταίου και πιο εξελιγμένου από τα τρία στρώματα του εγκεφάλου).

Κατάσταση Επείγοντος

Δεν είναι εύκολο να αντιληφθούμε και να συνειδητοποιήσουμε τι ακριβώς σημαίνει αρμονική συνεργασία των τριών εγκεφάλων. Είναι όμως πολύ πιο εύκολο να κατανοήσουμε τις καταστάσεις οι οποίες ανατρέπουν την αρμονική αυτή συνεργασία: Αυτές είναι κατά κανόνα διάφορες ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΕΣ καταστάσεις οι οποίες θέτουν αυτόματα τον εγκέφαλο σε «κατάσταση επείγοντος».

Στις καταστάσεις αυτές τον έλεγχο του εγκεφάλου τον έχει ένας από τους κατώτερους εγκεφάλους - ο εγκεφαλικός φλοιός πραγματικά κλείνει τους διακόπτες λειτουργίας του.

Η Εξουσία στην Κατάσταση Επείγοντος

Στο συναίσθημα ότι κάποιος απειλείται (είτε αυτό είναι πραγματικό, είτε είναι φανταστικό) ο εγκέφαλος αυτόματα «κτυπάει καμπανάκια». Η φράση «κτυπάει καμπανάκια» είναι μεν ποιητική, όμως σημαίνει κάτι απόλυτα συγκεκριμένο από πλευράς βιολογίας: διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (η οποία με τη σειρά της προκαλεί αύξηση αδρεναλίνης και κορτιζόνης, αύξηση σακχάρου και χοληστερίνης, αύξηση του τόνου των μυών, διαστολή των αγγείων των μυών και συστολή των αγγείων του πεπτικού και αναπαραγωγικού συστήματος). Όλες αυτές οι αντιδράσεις έχουν ένα και μοναδικό στόχο: να βοηθήσουν τον οργανισμό «να αυξήσει αυτόματα τις στροφές λειτουργίας του», έτσι ώστε να αντιδράσει με πάλη ή φυγή και να μπορέσει να επιβιώσει από την απειλητική κατάσταση στην οποία βρίσκεται.

Σε αυτή λοιπόν την «κατάσταση επείγοντος» η εξουσία και ο έλεγχος περνά αυτόματα στους δύο κατώτερους και πιο πρωτόγονους εγκέφαλους, το λιμπικό σύστημα και τον ερπετοειδή εγκέφαλο, ενώ η λειτουργία του φλοιού αναστέλλεται. Έτσι για όση ώρα διαρκεί αυτή η κατάσταση επείγοντος στην οποία η δράση του φλοιού έχει ανασταλεί, η διαδικασία της μάθησης και της γενικότερης εγκεφαλικής ωρίμανσης (στην οποία η συνδρομή του φλοιού είναι απολύτως απαραίτητη)… απλά δεν μπορεί να συμβεί.

Ισορροπία

Αντίθετα σε περιβάλλον έλλειψης της αίσθησης απειλής, δηλαδή σε περιβάλλον ηρεμίας και ισορροπίας συμπαθητικού-παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, το πισωγύρισμα στον ερπετοειδή εγκέφαλο δεν συμβαίνει ποτέ!

Τα Κακά Νέα

Τα κακά νέα είναι ότι η αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση επείγοντος και άρα σε συνεχή διέγερση συμπαθητικού έχει γίνει συνήθεια στην εποχή μας. Και αυτό δεν είναι μόνο μια ποιητική έκφραση αλλά και μια κυριολεκτική επιστημονική παρατήρηση: συσκευές ιατρικής βιοανάδρασης που έχουν τη δυνατότητα να μετρήσουν επίπεδα στρες γενικότερα αλλά και πιο συγκεκριμένα διέγερση συμπαθητικού ή άλλες παραμέτρους στρες δείχνουν ακριβώς αυτό.

Η συνήθεια της συνεχούς διέγερσης του συμπαθητικού έχει τόσο πολύ ριζώσει μέσα μας που έχουμε ξεχάσει την εσωτερική αίσθηση της ισορροπίας συμπαθητικού-παρασυμπαθητικού που είναι η φυσιολογική κατάσταση ηρεμίας. Και εξαιτίας αυτού η ικανότητα μάθησης μας είναι μειωμένη.

Τα Καλά Νέα

Τα καλά νέα είναι ότι ακόμα και όταν η συμπαθητική διέγερση και το πισωγύρισμα στον ερπετοειδή εγκέφαλο έχει γίνει συνήθεια, εξακολουθεί να είναι δυνατόν να μπορέσει κάποιος να επανακτήσει τον έλεγχο της ιδανικής κατάστασης ηρεμίας και ισορροπίας της τραμπάλας συμπαθητικού-παρασυμπαθητικού.

Πώς;

Είναι απλά θέμα μάθησης. Είναι απλά θέμα να μάθει κανείς μια νέα συνήθεια. Όπως (κακώς βέβαια) μάθαμε να βιώνουμε ένα συνεχές συναίσθημα απειλής και συνεχούς διέγερσης του συμπαθητικού, έτσι μπορούμε να μάθουμε να βιώνουμε το συναίσθημα της ηρεμίας και ισορροπίας της τραμπάλας συμπαθητικού-παρασυμπαθητικού.

Η ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΑΥΤΗ ΣΥΝΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΩΣ Η ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΑΝ ΘΕΛΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ ΔΡΑΣΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ. Η συνεισφορά και μόνο αυτής της συνήθειας στην ικανότητα μάθησης μπορεί να φτάσει σε ποσοστά που μπορούν να αγγίξουν ακόμα και το 80%. Η συνήθεια της βίωσης του συναισθήματος της ηρεμίας και της ισορροπίας της τραμπάλας συμπαθητικού-παρασυμπαθητικού είναι προαπαιτούμενη για όλους του υπόλοιπους καταλύτες της γρήγορης και αποτελεσματικής μάθησης που περιγράφονται στη συνέχεια. Χωρίς αυτήν τα αποτελέσματα κάθε άλλης προσπάθειας θα υπολείπονται σημαντικά!