Παράδειγμα προς Αποφυγή

Ας υποθέσουμε ότι έχεις πρόβλημα με τα μάτια σου και πηγαίνεις σε έναν οφθαλμίατρο. Αυτός, αφού ακούσει για λίγο το πρόβλημα σου, βγάζει τα γυαλιά του και σου τα δίνει.

• «Βάλτε τα», σας λέει. «Φοράω τα γυαλιά αυτά δέκα χρόνια και με έχουν βοηθήσει πολύ. Έχω ένα έξτρα ζευγάρι στο σπίτι, μπορείτε να τα κρατήσετε».
• Τα φοράς λοιπόν και το πρόβλημα χειροτερεύει. «Δεν βλέπω τίποτα!», φωνάζεις.
• «Τι συμβαίνει;» ρωτάει εκείνος. «Με μένα δουλεύουν μια χαρά. Προσπαθήστε περισσότερο».
• «Προσπαθώ», επιμένεις εσύ. «Τα βλέπω όλα θαμπά».
• «Μα τι πάθατε επιτέλους; Σκεφτείτε θετικά!», επιμένει αυτός.
• «Θετικά σας το λέω ότι δεν βλέπω τίποτα».
• «Κύριε μου, είστε αχάριστος, ύστερα από τόσα που έκανα για να σας βοηθήσω!»

Τι λες θα ξαναπατούσες σε αυτόν τον οφθαλμίατρο; Κατά πάσα πιθανότητα όχι. Πώς να δείξεις εμπιστοσύνη σε κάποιον που δεν κάνει διάγνωση πριν ορίσει θεραπεία? Πόσο συχνά άραγε κάνουμε και στην δικιά μας επικοινωνία διάγνωση, πριν ορίσουμε λύσεις; Έτσι καταλήγουμε στην σημαντικότερη αρχή που θα μπορούσε κάποιος να διδαχθεί στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων:

Επιδίωξε πρώτα να κατανοήσεις, και μετά να γίνεις κατανοητός.

Ακρόαση

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι επικοινωνίας:

1. το διάβασμα,
2. το γράψιμο,
3. η ομιλία και
4. η ακρόαση.

Περάσαμε χρόνια στα θρανία μαθαίνοντας πώς να διαβάζουμε και πώς να γράφουμε και χρόνια μαθαίνοντας πώς να μιλάμε.

Ποια εκπαίδευση όμως έχουμε πάρει που να μας δίνει τη δυνατότητα να ακούμε έτσι που να καταλαβαίνουμε σε βάθος το συνομιλητή μας, από το δικό του σημείο αναφοράς; Λίγοι είναι συγκριτικά οι άνθρωποι που έχουν δεχθεί την όποια εκπαίδευση στην ακρόαση και αυτή στο μεγαλύτερο της μέρος ήταν στο πλαίσιο της Ηθικής της επιφανειακής προσωπικότητας, με τεχνικές αποκομμένες από τη βάση χαρακτήρα και τη βάση σχέσεων.

Όχι Τεχνικές

Η πραγματική κατανόηση δεν μπορεί να γίνει με τεχνικές. Αν διαισθανθώ ότι χρησιμοποιείς κάποια τεχνική, μυρίζομαι διπροσωπία και προσπάθεια χειραγώγησης. Αναρωτιέμαι γιατί το κάνεις, τι επιδιώκεις και δεν αισθάνομαι ασφαλής ώστε να σου ανοιχτώ.

Το πραγματικό κλειδί για να με κατανοήσεις ουσιαστικά (και στη συνέχεια να με επηρεάσεις) είναι το παράδειγμα που μου δίνεις και η συμπεριφορά σου στην πράξη, πράγματα που απορρέουν από το χαρακτήρα σου, από το είδος προσώπου που πραγματικά είσαι. Ο χαρακτήρας σου ακτινοβολεί, επικοινωνεί αδιάκοπα. Με βάση αυτόν, μακροπρόθεσμα καταλήγω ενστικτωδώς να έχω εμπιστοσύνη ή να δυσπιστώ απέναντι σε σένα και στις προσπάθειες σου.

Τις δεξιότητες της συμμετοχικής επικοινωνίας πρέπει να τις αποκτήσουμε στηριζόμενοι σε μια βάση χαρακτήρα που να εμπνέει εμπιστοσύνη και ανοικτή αντιμετώπιση. Και πρέπει να τροφοδοτήσουμε το Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό που δημιουργεί μια σχέση ανταλλαγής ανάμεσα σε καρδιές.

Τύποι Ακρόασης

Όταν κάποιος μιλάει, υπάρχουν τέσσερα επίπεδα στα οποία μπορεί να τον «ακούσουμε»:

1. Να τον αγνοήσουμε, δηλαδή να μην ακούσουμε καν αυτά που λέει.
2. Να προσποιηθούμε. «Ναι, μάλιστα, καταλαβαίνω».
3. Να τον ακούσουμε επιλεκτικά, δηλαδή να ακούσουμε πραγματικά μόνο ορισμένα κομμάτια της συνομιλίας. Συχνά το κάνουμε αυτό όταν ακούμε την αδιάκοπη φλυαρία ενός τετράχρονου παιδιού.
4. Να τον ακούσουμε προσεκτικά, δηλαδή δίνοντας προσοχή και εστιαζόμενοι στις λέξεις του.

Πολύ λίγοι από μας φτάνουν ποτέ στο πέμπτο επίπεδο, στην ανώτερη μορφή της ακρόασης, τη Συμμετοχική Ακρόαση (αναλύεται εκτενώς στη συνέχεια).

Συνήθεις Τρόποι Αντίδρασης

Όταν κάποιος μιλάει, η τάση μας είναι να αντιδρούμε με τέσσερις τρόπους:

1. Αξιολογούμε. Συμφωνούμε ή διαφωνούμε.
2. Διερευνούμε. Θέτουμε ερωτήματα από το δικό μας πλαίσιο αναφοράς.
3. Συμβουλεύουμε. Δίνουμε συμβουλές βασισμένες στη δική μας πείρα.
4. Ερμηνεύουμε. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τους άλλους, να εξηγήσουμε τα κίνητρα τους, τη συμπεριφορά τους, βασιζόμενοι στα δικά μας κίνητρα και τη δική μας συμπεριφορά.

Οι αντιδράσεις αυτές, μας έρχονται φυσιολογικά. Έχουμε εθιστεί σε αυτές. Όλη μας τη ζωή ζούμε γύρω από τέτοια πρότυπα. Και αν προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε για παράδειγμα με τα παιδιά μας, μπορεί άραγε αυτά να αισθανθούν ελεύθερα να μας ανοιχτούν αν αντιδρούμε με έναν από αυτούς τους τέσσερις τρόπους? Γιατί θα έπρεπε να το κάνουν από τη στιγμή που κάθε φορά που μας ανοίγουν τα τρυφερά σωθικά τους τα ποδοπατάμε σαν ελέφαντας με τις συμβουλές μας και τα «είδες που σου τα έλεγα;». Είμαστε τόσο βαθιά εθισμένοι στις αντιδράσεις αυτές που ούτε καν το συνειδητοποιούμε όταν τις χρησιμοποιούμε.

Παράδειγμα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΥΠΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΓΙΟ ΤΟΥ

• «Μπαμπά δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!»
• «Τι συμβαίνει γιε μου;» (διερεύνηση)
• «Μαθαίνω τελείως άχρηστα πράγματα. Δεν ωφελούμαι τίποτε».
• «Κοίτα παιδί μου, το θέμα είναι απλώς ότι δεν μπορείς ακόμη να δεις τα οφέλη. Κι εγώ έτσι ένοιωθα όταν ήμουν στην ηλικία σου. Θυμάμαι ότι θεωρούσα πως πολλά μαθήματα είναι σπατάλη χρόνου. Αργότερα όμως, ακριβώς αυτά τα μαθήματα αποδείχθηκαν τα χρησιμότερα για μένα. Κάνε λίγη υπομονή. Δώσε λίγο χρόνο στο σχολείο» (συμβουλή).
• «Του έδωσα δέκα χρόνια της ζωής μου! Μπορείς να μου πεις τι θα με ωφελήσει το “χι συν ψι” όταν θα γίνω μηχανικός αυτοκινήτων;»
• «Μηχανικός αυτοκινήτων; Κοροϊδεύεις μου φαίνεται» (αξιολόγηση).
• «Σοβαρά το λέω. Κοίτα τον Τζο. Παράτησε το σχολείο και δουλεύει στα αυτοκίνητα. Και βγάζει ένα σωρό λεφτά. Μη μου πεις ότι δεν είναι έξυπνη απόφαση».
• Μπορεί να σου φαίνεται έτσι τώρα. Αλλά ύστερα από μερικά χρόνια, ο Τζο θα το μετανιώσει που δεν έμεινε στο σχολείο. Εσύ δεν θέλεις να γίνεις μηχανικός αυτοκινήτων. Χρειάζεσαι μόρφωση που θα σε προετοιμάσει για κάτι καλύτερο» (συμβουλή).
• «Δεν ξέρω. Ο Τζο μου φαίνεται ότι μια χαρά τη βγάζει».
• «Δεν μου λες γιε μου, προσπάθησες πραγματικά; (διερεύνηση, αξιολόγηση).
• «Δυο χρόνια είμαι στο λύκειο. Φυσικά και προσπάθησα. Σκέτο χάσιμο χρόνου».
• «Όλοι λένε ότι το σχολείο σου είναι από τα καλύτερα, γιε μου. Πρέπει να το αναγνωρίσεις αυτό» (συμβουλή, αξιολόγηση).
• «Και τα άλλα παιδιά την ίδια γνώμη με μένα έχουν»
• «Συνειδητοποιείς πόσες θυσίες κάναμε η μητέρα σου κι εγώ για να φτάσεις εδώ που βρίσκεσαι; Δεν μπορείς να τα παρατήσεις τώρα» (αξιολόγηση).
• «Το ξέρω ότι κάνατε θυσίες, μπαμπά. Αλλά δεν αξίζει τον κόπο».
• «Κοίτα, αν αφιέρωνες περισσότερη ώρα να διαβάζεις τα μαθήματα σου αντί να βλέπεις τηλεόραση …» (συμβουλή, αξιολόγηση).
• «Κοίταξε μπαμπά, δεν βγαίνει τίποτε. Εγώ … ωχ, άσε με. Δεν θέλω να μιλάω γι’ αυτό το θέμα».

Προφανώς ο πατέρας αυτός ήταν καλοπροαίρετος. Προφανώς ήθελε να βοηθήσει. Αλλά άρχισε καν να καταλαβαίνει πραγματικά;

Συμμετοχική Ακρόαση

Συμμετοχική ακρόαση είναι να ακούμε με πρόθεση να κατανοήσουμε. Να επιδιώκουμε πρώτα να κατανοήσουμε, να κατανοήσουμε πραγματικά. Με τη συμμετοχική ακρόαση (από το μέθεξη, μετέχω) εισχωρούμε στο πλαίσιο αναφοράς του συνομιλητή μας. Κοιτάζουμε τα πράγματα μέσα το πλαίσιο αυτό, βλέπουμε τον κόσμο όπως τον βλέπει ο συνομιλητής μας, καταλαβαίνουμε τα πρότυπα του, καταλαβαίνουμε πώς αισθάνεται.

Η συμμετοχή δεν είναι συμπόνια. Η ουσία της συμμετοχικής ακρόασης δεν βρίσκεται στο ότι συμφωνούμε με κάποιον, βρίσκεται στο ότι κατανοούμε τον άνθρωπο αυτόν απόλυτα και βαθιά, τόσο διανοητικά όσο και συναισθηματικά. Στη συμμετοχική ακρόαση ακούμε με τα αυτιά μας, αλλά επίσης (και το σημαντικότερο) ακούμε με τα μάτια μας και με την καρδιά μας. Ακούμε τη συμπεριφορά. Χρησιμοποιούμε και δεξιό και αριστερό εγκέφαλο. Αισθανόμαστε, διαισθανόμαστε, νιώθουμε. Γι’ αυτό η συμμετοχική ακρόαση είναι τόσο ισχυρή επειδή μας προσφέρει ακριβή δεδομένα για να επεξεργαστούμε.

Κατάθεση

Επιπλέον η συμμετοχική ακρόαση είναι το κλειδί για να κάνουμε καταθέσεις στο Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό, γιατί τίποτε από όσα κάνουμε δεν είναι κατάθεση παρά μόνο αν ο άλλος το εκλάβει έτσι. Μπορεί να κινήσουμε γη και ουρανό για να κάνουμε κατάθεση και τελικά να μετατραπεί σε ανάληψη αν ο άλλος θεωρήσει τις κινήσεις μας προσπάθεια χειραγώγησης, ιδιοτελείς, εκφοβιστικές, ή περιφρονητικές, επειδή δεν καταλαβαίνουμε τι πραγματικά έχει σημασία γι’ αυτόν.

Η συμμετοχική ακρόαση είναι από μόνη της τεράστια κατάθεση στο Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό.

Ψυχολογική Ανάσα

Η συμμετοχική ακρόαση, επίσης, είναι βαθιά θεραπευτική και ιαματική επειδή δίνει στον άλλον «ψυχολογική ανάσα». Φανταστείτε ότι ξαφνικά όλος ο αέρας του δωματίου όπου βρίσκεστε αυτή τη στιγμή χανόταν. Θα συνέχιζε άραγε να σας ενδιαφέρει το βιβλίο που διαβάζετε; Θα αδιαφορούσατε πλήρως για το βιβλίο και για κάθε τι άλλο. Το μόνο που θα σας ενδιέφερε θα ήταν να βρείτε αέρα να αναπνεύσετε. Η επιβίωση θα ήταν το μοναδικό σας κίνητρο. Τώρα όμως που έχετε άφθονο και καθαρό αέρα, το κίνητρο παύει να υπάρχει.

Μία από τις μεγαλύτερες διαπιστώσεις στον τομέα της ανθρώπινης παρακίνησης είναι: Οι ανάγκες που έχουν ικανοποιηθεί δεν παρακινούν. Μόνο η ανικανοποίητη ανάγκη αποτελεί κίνητρο. Και μετά τη φυσική επιβίωση η μεγαλύτερη ανάγκη ενός ανθρώπινου όντος είναι η ψυχολογική επιβίωση, να γίνει κατανοητός, να επιβεβαιωθεί, να καταξιωθεί, να εκτιμηθεί. Όταν ακούτε συμμετοχικά κάποιον άλλον του δίνετε «ψυχολογική ανάσα». Και μόνο αφού ικανοποιηθεί αυτή η ζωτική ανάγκη του, μπορείτε να εστιαστείτε στην επιρροή ή την επίλυση προβλημάτων.

Η ανάγκη για ψυχολογική ανάσα επηρεάζει καθοριστικά την επικοινωνία σε κάθε τομέα της ζωής.

Προαπαιτούμενα

Η συμμετοχική ακρόαση έχει επίσης και αυτή τους κινδύνους της. Χρειάζεται μεγάλη αίσθηση ασφάλειας για να αποδυθείς σε βαθιά ακρόαση, γιατί ανοίγεσαι κι εσύ στην επιρροή του άλλου. Γίνεσαι τρωτός. Είναι λίγο παράδοξο: για να ασκήσεις επιρροή πρέπει να επηρεαστείς.

Να γιατί οι συνήθειες δόμησης χαρακτήρα (οι οποίες περιγράφονται στον τρόπο σκέψης επιτυχημένων) έχουν τόσο θεμελιώδη σημασία. Σου προσφέρουν τον αμετάβλητο εσωτερικό πυρήνα, το κέντρο αρχών, από το οποίο μπορείς να χειριστείς με γαλήνη και δύναμη την πιο εξωτερική σου τρωτότητα. Ποτέ δεν θα μπορέσεις να μπείς πραγματικά μέσα σε κάποιον άλλο και να δείς τον κόσμο όπως αυτός τον βλέπει, αν δεν αναπτύξεις:

• Άδολη επιθυμία,
• Δύναμη προσωπικού χαρακτήρα,
• Θετικό Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό, καθώς και
• Δεξιότητες συμμετοχικής ακρόασης

Οι δεξιότητες συμμετοχικής ακρόασης είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Αν δεν έχουν αναπτυχθεί όλα τα προηγούμενα, δεν μπορέσουν να φέρουν θετικά αποτελέσματα.

Στάδια

Οι δεξιότητες συμμετοχικής ακρόασης περιλαμβάνουν τέσσερα στάδια ανάπτυξης:

1. Μίμηση περιεχομένου
2. Αναδιατύπωση περιεχομένου
3. Αντανάκλαση αισθήματος
4. Και αναδιατύπωση περιεχομένου και αντανάκλαση αισθήματος

1 Μίμηση Περιεχομένου

Ακούς απλώς τα λόγια που βγαίνουν από το στόμα του άλλου και τα επαναλαμβάνεις. Χρησιμοποιείς ελάχιστα τον εγκέφαλο σου. Είναι το λιγότερο αποτελεσματικό στάδιο.

• «Μπαμπά, δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!».
• «Βαρέθηκες, είπες. Πιστεύεις ότι το σχολείο είναι άχρηστο».

Ουσιαστικά επανάλαβες τα λόγια του συνομιλητή σου. Ούτε αξιολόγησες, ούτε διερεύνησες, ούτε συμβούλευσες, ούτε ερμήνευσες. Τουλάχιστον έδειξες ότι πρόσεξες τι σου είπε. Αλλά για να κατανοήσεις πρέπει να κάνεις περισσότερα.

2 Αναδιατύπωση περιεχομένου

Αυτή τη φορά, εκφράζεεις το νόημα με τα δικά σου λόγια. Είναι λίγο περισσότερο αποτελεσματικό, αλλά εξακολουθεί να περιορίζεται στη λεκτική επικοινωνία.

• «Μπαμπά, δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!».
• «Δεν θέλεις να συνεχίσεις να πηγαίνεις σχολείο».

Τώρα σκέπτεσαι αυτά που λέει ο συνομιλητής σου, κυρίως με την αριστερή πλευρά του εγκεφάλου σου, τη λογική πλευρά.

3 Αντανάκλαση αισθήματος

Τώρα δεν δίνεις προσοχή σε αυτά που σου λέει όσο σε αυτά που αισθάνεται γι’ αυτά που λέει.

• «Μπαμπά, δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!».
• «Αισθάνεσαι πραγματικά απογοητευμένος, γιε μου».

Το τρίτο στάδιο φέρνει σε λειτουργία τον δεξιό σου εγκέφαλο.

4 Και Αναδιατύπωση Περιεχομένου και Αντανάκλαση Αισθήματος

«Μπαμπά, δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!».

«Αισθάνεσαι πραγματικά απογοητευμένος από το σχολείο».

Χρησιμοποιείς και τις δύο πλευρές του εγκεφάλου σου για να κατανοήσεεις και τις δυο πλευρές της επικοινωνίας. Η απογοήτευση είναι το αίσθημα και το σχολείο είναι το περιεχόμενο.

4β

Αυτό που συμβαίνει όταν χρησιμοποιείς δεξιότητες τετάρτου σταδίου στη συμμετοχική ακρόαση είναι πραγματικά απίστευτο:

• Καθώς προσπαθείς αυθεντικά να καταλάβεις, καθώς αναδιατυπώνεις το περιεχόμενο και αντανακλάς το νόημα και το συναίσθημα, δίνεις στο συνομιλητή σου ψυχολογική ανάσα.
• Τον βοηθάς επίσης να επεξεργαστεί τις σκέψεις και τα αισθήματα του.

Η ειλικρινής επιθυμία σου να τον ακούσεις και να τον κατανοήσεις πραγματικά μεγαλώνει την εμπιστοσύνη του και εξαφανίζεται το φράγμα ανάμεσα σε αυτά που συμβαίνουν μέσα του και σε αυτά που εκφράζει όντως προς εσένα. Ανοίγει ο δρόμος για αβίαστη επικοινωνία ψυχής με ψυχή. Ο συνομιλητής σου σκέφτεται και αισθάνεται αυτό ακριβώς που σου μεταδίδει. Αρχίζει να σε εμπιστεύεται με τα πιο βαθιά, τα πιο μύχια αισθήματα και τις σκέψεις του.

Παράδειγμα

• «Μπαμπά, δεν πάει άλλο, βαρέθηκα! Το σχολείο είναι άχρηστο!» (Θέλω να σου μιλήσω, να τραβήξω την προσοχή σου).
• «Αισθάνεσαι πραγματικά απογοητευμένος από το σχολείο». (Ναι μπράβο! αυτό ακριβώς αισθάνομαι)
• «Φυσικά, έτσι αισθάνομαι. Μαθαίνω τελείως άχρηστα πράγματα. Δεν ωφελούμαι τίποτε».
• «Αισθάνεσαι ότι το σχολείο δεν σε ωφελεί, έτσι;». (Για να σκεφτώ – αυτό εννοώ;)
• «Ε, ναι. Τίποτα απ’ όσα μαθαίνω δεν θα μου φανεί χρήσιμο. Θέλω να πω, κοίτα το Τζο. Παράτησε το σχολείο και δουλεύει στα αυτοκίνητα. Και βγάζει ένα σωρό λεφτά. Μην μου πεις ότι δεν είναι έξυπνη απόφαση».
• «Πιστεύεις ότι ο Τζο πήρε πραγματικά τη σωστή απόφαση, έτσι;». (Χμμ….).
• «Χμμ, κατά κάποιο τρόπο, ναι. Τώρα βγάζει πολλά λεφτά. Αλλά σε λίγα χρόνια, πάω στοίχημα ότι θα χτυπάει το κεφάλι του».
• «Δηλαδή, λες ότι ο Τζο θα αισθανθεί ότι πήρε λάθος απόφαση;»
• «Έτσι θα γίνει. Κοίτα τι παρατάει. Θέλω να πω, αν δεν έχει μόρφωση, πώς θα τα βγάλει πέρα σ’ αυτόν τον κόσμο;»
• «Η μόρφωση είναι σπουδαίο πράγμα».
• «Ναι μπαμπά! Θέλω να πω, αν δεν έχεις δίπλωμα, αν δεν μπορείς να βρεις δουλειά ή να πας στο πανεπιστήμιο, τι μπορείς να κάνεις; Η μόρφωση χρειάζεται».
• «Είναι κάτι σημαντικό για το μέλλων σου».
• «Είναι. Και… ξέρεις κάτι; Ανησυχώ πάρα πολύ. Θα σου πω κάτι αλλά… δεν θα το πεις στη μαμά, έτσι;».
• «Δεν θέλεις να το μάθει η μητέρα σου».
• «Ε, δεν θέλω. Ωχ μωρέ, και δεν της το λες; Έτσι κι αλλιώς, θα το μάθει κάποτε. Κοίτα, μας δώσανε σήμερα τους βαθμούς από το διαγώνισμα της έκθεσης, και ο καθηγητής είπε ότι γράφω σαν μαθητής του δημοτικού. Του δημοτικού, ακούς; Κι εγώ είμαι μαθητής του λυκείου!». «Δεν θα περάσω τις εξετάσεις, μπαμπά. Και σκέφτομαι ότι, άμα είναι να μην τις περάσω, καλύτερα να παρατήσω το σχολείο από τώρα. Αλλά δεν θέλω να το παρατήσω».
• «Νοιώθεις κομμένος στα δύο. Βρίσκεσαι σε δίλημμα».
• «Τι νομίζεις ότι πρέπει να κάνω, μπαμπά;».

Μετασχηματική Ευκαιρία

Επιδιώκοντας πρώτα να κατανοήσει, ο πατέρας μετέτρεψε την απλή επαφή από συναλλακτική ευκαιρία σε μετασχηματική ευκαιρία.

Αντί να αλληλεπιδρά επιφανειακά σε επίπεδο πρόχειρων εμβαλωματικών λύσεων, δημιούργησε μια κατάσταση στην οποία είναι τώρα σε θέση να επιδράσει μεταμορφωτικά, όχι μόνο στο γιο του, αλλά και στη σχέση τους. Επιδίωξε πραγματικά να καταλάβει, έκανε μια τεράστια κατάθεση στο Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό και ενδυνάμωσε το γιο του να ανοίξει τη μια στρώση μετά την άλλη και να φτάσει στο πραγματικό πρόβλημα.

Εναλλαγές

Και όσο η αντίδραση του γιου είναι λογική, ο πατέρας μπορεί να κάνει ερωτήσεις και να δίνει συμβουλές. Όταν, όμως, η αντίδραση γίνει συναισθηματική, πρέπει να επιστρέψει στη συμμετοχική ακρόαση.

• «Κοίταξε, υπάρχουν ορισμένες λύσεις που θα μπορούσες να εξετάσεις».
• «Ποιες μπαμπά;»
• «Ας πούμε, μια ειδική βοήθεια στην έκθεση. Νομίζω ότι το σχολείο διοργανώνει κάποια προγράμματα υποστηρικτικής διδασκαλίας».
• «Το κοίταξα ήδη, αυτό. Έχουν μάθημα δύο βράδια τη βδομάδα και ολόκληρο το Σάββατο. Είναι πάρα πολύ, δεν μπορώ!».

Διαισθάνεται Συναίσθημα

Ο πατέρας διαισθάνεται συναίσθημα στην απάντηση και επιστρέφει στη μέθεξη.

• «Σου φαίνεται ότι δεν αξίζει τον κόπο».
• «Κι έπειτα, μπαμπά, είπα στους μικρούς της πρώτης ότι θα είμαι προπονητής τους στο μπάσκετ».
• «Υποσχέθηκες και δεν θέλεις να τους πουλήσεις».
• «Να σου πω κάτι, μπαμπά; Αν ήμουν σίγουρος ότι το πρόγραμμα διδασκαλίας θα με βοηθούσε, θα πήγαινα ακόμα κι αν ήταν κάθε βράδυ. Θα έβρισκα κάποιον άλλο να προπονήσει τα πιτσιρίκια».
• «Έχεις πραγματικά ανάγκη από βοήθεια, αλλά αμφιβάλλεις αν θα σε βοηθήσει το υποστηρικτικό πρόγραμμα».
• «Πιστεύεις ότι θα με βοηθήσει μπαμπά;»

Τώρα ο γιος είναι πάλι ανοιχτός και λογικός. Τώρα δίνει στον πατέρα του άλλη μία ευκαιρία να επηρεάσει και να μετασχηματίσει.

Το Κλειδί

Το κλειδί είναι να επιζητείς ειλικρινά το καλό του άλλου, να τον ακούς συμμετοχικά, και να του αφήσεις περιθώριο να φτάσει στο πρόβλημα και στη λύση με το δικό του ρυθμό και το δικό του βήμα.

Όταν οι άνθρωποι πονούν πραγματικά και τους ακούς ειλικρινά με άδολη επιθυμία να καταλάβεις, θα εκπλαγείς από το πόσο γρήγορα ανοίγονται. Θέλουν να ανοιχτούν.

Τα παιδιά θέλουν απεγνωσμένα να ανοιχτούν, ακόμα περισσότερο στους γονείς τους απ’ ότι στους φίλους τους. Και θα ανοιχτούν, αν νοιώσουν ότι οι γονείς τους θα τα αγαπούν χωρίς όρους και θα μείνουν πιστοί κοντά τους μετά, αντί να τα κρίνουν ή να τα γελοιοποιήσουν.

Διάγνωση

Υπάρχουν άνθρωποι που διαμαρτύρονται ότι η συμμετοχική ακρόαση παίρνει πάρα πολύ χρόνο. Στην αρχή, ίσως χρειάζεται λίγο περισσότερο χρόνο, αλλά εξοικονομεί πολύ περισσότερο χρόνο μετά. Αν είσαι γιατρός και θέλεις να ορίσεις σωστή θεραπεία, το αποτελεσματικότερο που μπορείς να κάνεις είναι να κάνεις ακριβή διάγνωση. Δεν μπορείς να πείτε: «Είμαι πνιγμένος, δεν προλαβαίνω να κάνω διάγνωση. Πάρε αυτά τα φάρμακα».

Η συμμετοχική ακρόαση παίρνει χρόνο, αλλά χρειάζεται ασύγκριτα περισσότερος χρόνος για να διορθωθούν παρεξηγήσεις όταν έχεις ήδη διανύσει χιλιόμετρα δρόμο, να επιστρέψεις και να τα ξανακάνεις από την αρχή, ζώντας με μη εκφρασμένα άλυτα προβλήματα και αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες που προέρχονται από το ότι δεν έδωσες ψυχολογική ανάσα στους ανθρώπους.

Ο διορατικός συμμετοχικός ακροατής μπορεί να διαβάσει γρήγορα τι συμβαίνει βαθιά μέσα, και μπορεί να δείξει τέτοια αποδοχή, τέτοια κατανόηση, που οι άλλοι θα αισθανθούν ασφάλεια και θα του ανοίξουν όλες τους τις στρώσεις μέχρι να φτάσουν μαζί στον τρυφερό εσωτερικό πυρήνα, εκεί που βρίσκεται το πρόβλημα.

Η συνήθεια αυτή είναι ουσιαστικά το πρώτο βήμα στη διαδικασία του αμοιβαίου οφέλους.

Παράδειγμα

Μια εταιρεία στην οποία εργαζόμουν παλαιότερα, στην προσπάθεια της να κλείσει μια συμφωνία έβρισκε υπερβολικές απαιτήσεις ενός μεγάλου τραπεζικού οργανισμού. Είχε αποφασίσει να επιδιώξει το αμοιβαίο όφελος, αλλιώς να μην κλείσει συμφωνία. Ο πρόεδρος της εταιρείας μας πήγε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, κάθησε απέναντι τους και τους είπε: «Θα θέλαμε να γράψετε εσείς το συμβόλαιο, όπως ακριβώς το θέλετε, ώστε να βεβαιωθούμε ότι καταλαβαίνουμε καλά τις ανάγκες σας και τις ανησυχίες σας. Θα απαντήσουμε σε αυτές τις ανάγκες και επιθυμίες. Και μετά θα μιλήσουμε για τις τιμές».

Τα μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας έμειναν άναυδα. Έμειναν κατάπληκτοι από το γεγονός ότι τους πρόσφερε τη δυνατότητα να γράψουν εκείνοι το συμβόλαιο. Το επεξεργάστηκαν τρεις μέρες και το έφεραν. Όταν το παρουσίασαν, ο πρόεδρος μας είπε: «Ας βεβαιωθώ τώρα ότι καταλαβαίνω αυτό που θέλετε». Και άρχισε να εξετάζει το συμβόλαιο, αναδιατυπώνοντας το περιεχόμενο του, αντανακλώντας τα αισθήματα τους, μέχρι που βεβαιώθηκε και αυτός και εκείνοι, ότι καταλάβαινε τι ήταν σημαντικό γι’ αυτούς. Όταν κατάλαβε στην εντέλεια την οπτική τους γωνία, άρχισε να τους εξηγεί ορισμένα προβλήματα από τη δική του οπτική γωνία… και εκείνοι τον άκουσαν. Ήταν έτοιμοι να τον ακούσουν. Δεν πάλευαν για ανάσα.

Εκεί που στην αρχή η ατμόσφαιρα ήταν άκρως τυπική, με μικρή εμπιστοσύνη, σχεδόν εχθρική, τώρα είχε μετατραπεί σε γόνιμο περιβάλλον για σύμπραξη. Στο τέλος των συζητήσεων τα μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας είπαν: «Θέλουμε να δουλέψουμε μαζί σας. Θέλουμε να κλείσουμε συμβόλαιο. Πες μας μόνο ποια είναι η τιμή και θα υπογράψουμε».

Χρειάζεται Θάρρος

Το να ξέρεις πώς να γίνεις κατανοητός είναι το άλλο μισό της συνήθειας και έχει εξίσου μεγάλη σημασία προκειμένου να φτάσεις σε λύσεις αμοιβαίου οφέλους.

Είχαμε νωρίτερα ορίσει την ωριμότητα ως την ισορροπία μεταξύ θάρρους και ευαισθησίας.

• Το να επιδιώξουμε να κατανοήσουμε απαιτεί ευαισθησία.
• Το να επιδιώξουμε να γίνουμε κατανοητοί χρειάζεται θάρρος.

Ήθος - Πάθος - Λόγος

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει μια θαυμάσια φιλοσοφία που εκφράζεται σε τρεις λέξεις διατεταγμένες στη σειρά: ήθος, πάθος, λόγος.

• Το ήθος είναι η προσωπική σας αξιοπιστία, η πίστη που έχουν οι άλλοι στην ακεραιότητα και την επάρκεια σας. Είναι η εμπιστοσύνη την οποία εμπνέετε, ο Συναισθηματικός Τραπεζικός Λογαριασμός σας.
• Το πάθος είναι η συμμετοχική πλευρά – το συναίσθημα. Σημαίνει ότι βρίσκεστε σε συντονισμό με το συναισθηματικό σκέλος της επικοινωνίας κάποιου άλλου.
• Ο λόγος είναι η λογική, το λογικό σκέλος της άποψης σας.

Πρόσεξε τη σειρά: ήθος, πάθος, λόγος. Πρώτα ο χαρακτήρας σου, μετά οι σχέσεις σου, και μετά η λογική της άποψης σου.

Άγια Χώματα

Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν παρουσιάζουν τις απόψεις τους, πηγαίνουν κατ’ ευθείαν στο λόγο, στη λογική του αριστερού ημισφαιρίου, των ιδεών τους. Προσπαθούν πρώτα να πείσουν τους άλλους για τη βασιμότητα αυτής της λογικής χωρίς να λάβουν πρώτα υπόψη τους το ήθος και το πάθος.

Αντίθετα όταν μπορείς να παρουσιάσεις τις ιδέες σου καθαρά, συγκεκριμένα, παραστατικά και ενταγμένα στο πλαίσιο της βαθιάς κατανόησης των προτύπων και των προβληματισμών των άλλων, αυξάνεις αισθητά την αξιοπιστία των ιδεών σου. Δεν είσαι πια «στον κόσμο σου», δεν εκφέρεις μεγαλόστομες ρητορείες από καθέδρας. Καταλαβαίνεις πραγματικά. Όσο πιο βαθιά κατανοείς τους άλλους, τόσο περισσότερο τους εκτιμάς και τόσο περισσότερο ευλαβικά τους αντιμετωπίζεις.

Όταν αγγίζουμε την ψυχή κάποιου είναι σαν να βαδίζουμε πάνω σε άγια χώματα.

Δείχνε Συμμετοχή

Ακόμα κι όταν οι άλλοι δεν θέλουν να ανοιχτούν σχετικά με τα προβλήματα τους, μπορείς να δείχνεις συμμετοχή. Μπορείς να αισθανθείς την καρδιά τους, να αισθανθείς τον πόνο τους, να ανταποκριθείς: «Φαίνεσαι στεναχωρημένος σήμερα». Μπορεί να μην πουν τίποτε. Δεν πειράζει. Τους έδειξες κατανόηση και σεβασμό. Μην βιάζεσαι, δείξε υπομονή, δείξε σεβασμό.

Για να φτάσετε στη συμμετοχή, δεν είναι ανάγκη ο άλλος να σου ανοιχτεί με λόγια. Μπορείς να μετάσχεις στη συμπεριφορά του. Μπορείς να είσαι διορατικός, ευαίσθητος, σε εγρήγορση. Μπορείς να δημιουργήσεις ευκαιρίες για «προληπτική εργασία».

Δράσε Προληπτικά

Δεν είναι ανάγκη να περιμένεις ώσπου ο γιος σου ή η κόρη σου να έχουν πρόβλημα με το σχολείο, ή μέχρι την επόμενη επαγγελματική σου διαπραγμάτευση για να αρχίσεις τότε να επιδιώκεις να κατανοήσεις. Αφιέρωσε χρόνο στα παιδιά σου, ένας προς ένα. Άκουσε τα, κατανόησε τα. Κοίταξε το σπίτι σου, τη ζωή στο σχολείο, τα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν μέσα από τα μάτια τους. Φτιάξε Συναισθηματικό Τραπεζικό Λογαριασμό. Δώσε τους ανάσα. Να βγαίνεις έξω σε τακτική βάση με τον/την σύντροφο σου. Πηγαίνεις για φαγητό ή για κάτι που αρέσει και στους δύο. Ακούστε ο ένας τον άλλον, επιδιώξτε να καταλάβετε. Δείτε τη ζωή μέσα από τα μάτια του άλλου.

Χρόνος

Ο χρόνος που περνάω καθημερινά με τη γυναίκα μου είναι κάτι που δεν θα το άλλαζα με τίποτε στον κόσμο. Όχι μόνο προσπαθούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον, αλλά και συχνά εξασκούμε μεταξύ μας τις δεξιότητες στη συμμετοχική ακρόαση που μας βοηθούν στην επικοινωνία με τα παιδιά μας. Συχνά λέμε ο ένας στον άλλον το διαφορετικό τρόπο που βλέπουμε την κατάσταση, δοκιμάζοντας πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις σε δύσκολα διαπροσωπικά οικογενειακά προβλήματα.

Αλληλεπιδρούμε και προσπαθούμε να δούμε στο μυαλό μας την κατάσταση πολύ «πραγματικά», έτσι ώστε να εξασκηθούμε στη συνέπεια όταν δίνουμε παραδείγματα και διδάσκουμε σωστές αρχές στα παιδιά μας. Μερικές από τις πιο χρήσιμες «αναπαραστάσεις» μας είναι όταν ξαναπαίζουμε μια δύσκολη κατάσταση που παρουσιάστηκε και στην οποία ο ένας μας «τα έκανε θάλασσα».

Επένδυση

Ο χρόνος που επενδύουμε για να κατανοήσουμε βαθιά τους ανθρώπους που αγαπούμε φέρνει απίστευτα πλούσιους καρπούς ως προς το άνοιγμα της επικοινωνίας. Και τότε πολλά από τα προβλήματα που βασανίζουν γάμους και οικογένειες, δεν βρίσκουν το χρόνο για να λιμνάσουν και να οξυνθούν. Η επικοινωνία γίνεται τόσο ανοιχτή που τα πιθανά προβλήματα ξεριζώνονται πριν ακόμα βλαστήσουν. Και ο Συναισθηματικός Τραπεζικός Λογαριασμός έχει τόσο μεγάλα αποθέματα εμπιστοσύνης που αντιμετωπίζει μόνον τα προβλήματα τα οποία όντως παρουσιάζονται.

Όταν κατανοούμε βαθιά, πραγματικά ο ένας τον άλλον, ανοίγουμε την πύλη σε δημιουργικές λύσεις και τρίτους δρόμους. Οι διαφορές μας παύουν να είναι εμπόδια στην επικοινωνία και την πρόοδο.

Αντίθετα, οι διαφορές μας γίνονται πια εφαλτήρια για τη συνεργία μας (βλέπε επόμενο κεφάλαιο, την επόμενη συνήθεια).